1948 Tarihli Bir Sözleşme Üzerine Notlar...
1948 TARİHLİ BİR SÖZLEŞME ÜZERİNE NOTLAR
TAÇ Ek, I, İstanbul, 2013.
Geçenlerde bir müzayedede ülkemizin tanınmış mimarlarından ve saygıdeğer hocalarından Prof. Dr. Mukbil Gökdoğan ile “iş sahibi” Semiha Mestan Hanım arasında Caddebostan’da yapılması istenen bir yazlık eve ait Türk Yüksek Mimarlar Birliği tarafından hazırlanan bir tip sözleşme elime geçti. Dergimiz ekinde 1948 tarihli bu sözleşmenin orijinal kopyası yer alıyor.
1946 tarihinde basılan “Mimarın İş Anlaşma ve Sözleşme Örneği ile Mimarlık Ücret Tarifesi” nin bedeli 25 kuruştur. 16 sayfadan oluşan 14.5x20 santimetre ebadındaki tarifenin, ilk yedi sahifesi sözleşme hükümlerini, devamındaki yedi sahifesi ise Mimarlık Ücret Tarifesi’ni içermektedir.
Basit, anlaşılır bir dille kaleme alınan bu sözleşme ve eki ücret tarifesi bir dönem toplumda mimara duyulan saygı ve önemi gösteriyor. Günümüzde yapılan benzeri sözleşmelerin büyük çoğunluğu ya uygulanmamakta ya da bir takım anlaşmazlıklar sonucu hukuki süreçlere başvurularak zaman kayıplarına neden olmaktadır. Çünkü geçmiş yılların basit projeleri günümüzde yerlerini çok daha detaylı ve mühendislik (statik, tesisat, elektrik, peyzaj ve benzeri) projelerine bırakmış olup, bu disiplinler ile koordineli detaylı projelere gerek duyulmaktadır. Buna karşı günümüzde mimarlar için önerilen ücretler oldukça düşüktür. Bu nedenle estetikten yoksun, çevre ile uyumsuz, kullanım ömrü 20-25 yılı geçmeyen yapıların sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu durumun ana nedeni kamu yönetiminde çalışan meslektaşlarımız, üst düzey bürokratlar ve kamu gücüne malik olan siyaset adamlarıdır.
Günümüzden yaklaşık 500 yıl önce İbn-i Haldun Mukaddime (1375) adlı eserinde “Ancak devletin arzu ettiği bir hüner ve sanatın talibi bulunur. Devletin arzu etmediği fakat şehir ahalisinin rağbet gösterdiği hüner ve sanat devletin arzu ettiği hüner ve sanat derecesinde gelişmez, çünkü devlet büyük pazar hükmünde olup, o pazardaki her mal ve eşya o nispette revaç bulur” [İbn-i Haldun, Mukaddime, Çev. Zakir Kadiri Ugan, İstanbul, 1991, II, s. 376]. demekle, devletin beğeni ve alım gücü karşısında hiç bir gücün direnemeyeceği anlatmaya çalışır.
Günümüzde ülkemizde, mimarlık ücretini tespit eden üç ayrı kurum bulunmaktadır: Mimarlar Odası Asgari Ücret Tarifesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Ücret Tarifesi ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Ücret Tarifesi (Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Vakıflar Genel Müdürlüğü ücret tarifeleri aynıdır). Bu ücret tarifelerinin Bakanlık ve Genel Müdürlük tarafından uygulananları, Mimarlar Odası Asgari Ücret tarifesinin çok daha altında ücret belirlemektedir. Üstelik proje ihalesi yapan makamlar bu ücretlerden en az %10 ila %25 arası tenzilat yapılmasını talep etmektedirler.
İnsanlığın varoluşundan beri var olan bir ekonomik kural vardır. Gerçek bedeli ödenmeyen hiç bir iş ve eşyadan fayda gelmez. Bugün kullanılan yöntemler sermaye kaybına neden olmakta ve düşük ücretler nedeniyle hemen hemen hiç bir araştırma yapılmadan birbirinin kopyası yapıların yarattığı kargaşanın, sözde Selçuklu ve Osmanlı benzeri, geçen yüzyılların kötü kopya yapıları yapılarak ortadan kaldırılacağı düşünülmektedir. Konunun çözümünün bilgi birikimi, araştırma, etüt ve çalışma olduğunun farkına varılması için daha zamana ihtiyacımız var. Çağdaş hatta çağının ötesine seslenmeyen hiç bir yapının geleceğe kalma şansı yoktur. Ancak bu arada kamuoyunun ve gelecek kuşakların hayretle izlediği ve izleyeceği kötü yapılar yapmaya devam edeceğiz.
Sözleşmenin yapıldığı 1948 yılına döndüğümüzde kanunla kurulmuş ve teminat altına alınmış Mimarlar Odası gibi bir kurum yerine, meslek mensuplarının serbest iradeleri ile oluşturdukları Türk Yüksek Mimarlar Birliği’nin o dönemde mimarlık mesleği adına çok olumlu bir duruş sergilediğini görüyoruz.
Mukbil Gökdoğan’ın söz konusu yazlık evin yapımı için talep ettiği ve mal sahibi tarafından kabul edilen ücreti, yapı maliyetinin %06.5’u dur ve bu ücret ilk maliyet hesabı ile 1.950.- TL tutmaktadır. Bu rakamın %60’ı yani 1.170.- TL’sı proje ücreti, %40’ı yani 780.- TL’sı kontrol ücretidir. Yapı maliyeti ise 30.000.- TL’dir. Dikkati çeken konu, bu ücretin mimarlık hizmetleri için ödenmesidir. Sözleşmenin yapıldığı tarihlerde benzer yapıların mühendislik hizmetleri de mimar veya mimarlık bürosunda bu iş için görevlendirilen teknikerler tarafından yapılmaktadır ve uzman bir mühendis tarafından hazırlanma mecburiyeti yoktur.
Günümüzde mimarlık hizmetlerinin yanı sıra statik, tesisat ve elektrik mühendisliği gibi disiplinlere ait detaylı projelere gerek duyulmaktadır. Uzun süredir uygulanan ve üzerinde mutabık kalınmış usullere göre mimarlık ücreti 100 kabul edildiğinde, statik proje hizmet bedeli 0.75, mekanik proje bedeli 0.50, elektrik proje bedeli 0.385, toplam proje bedeli 2.635 olarak uygulanmaktadır. Bu şekilde Mukbil Gökdoğan’ın mimarlık ücret bedelini 2.635 ile çarparak söz konusu yapının gerçek proje ücretinin (1.170.-x2.635) 3.083.- TL olduğunu yani yaklaşık yapı maliyetinin %10 seviyesine ulaştığını söylemek gerekir. Sözleşme konusu yapı gerek maliyet, gerekse nitelik açısından “orta bina” kabul edildiği için mimarlık ücret oranı % 6.5 kabul edilmiştir. Sözleşmenin 14. sayfasında da görüleceği gibi bu ücret oranları daha da yükselebilmektedir.
Yukarda belirlenen ücret, bir diğer deyişle proje bedelidir. Aynı zamanda bu ücretin %40’ı oranında yani (780.-x2.635) 2.055.- TL kontrollük ücreti ödenmesi gerekir. Burada belirtilen kontrol ücreti çok detaylı bir çalışmayı gerektirmektedir; bu yalnızca bir proje kontrollüğü değil, malzeme listelerinin düzenlenmesi, ataşman, rölöve, fiyat zabıtlarının hazırlanması ve tutulması, sitüasyon raporlarının düzenlenmesi, taşeronlarla yapılacak sözleşme ve hesaplaşmalara esas raporların düzenlenmesi, muhasebe ve ambar kontrolü, kati metrajın kontrolü ve tasdiki gibi inşaat kalemlerini içermekte ve yapının başlangıcından geçici kabulünün yapılmasına kadar mimarın yapı ile ilişkisinin ve sorumluluğunun devamını sağlamaktadır. Günümüzde bu kalemler çok geniş bir şantiye kadrosu ile yapılmaktadır; şantiye mensupları, özellikle de kamu yapılarında, projenin kontrolü ile olması gerektiği şekilde ilgilen(e)memektedirler. Yapıların pek çoğu usta, kalfa, amele veya taşeronun kendi ekibinde yer verdiği mimar/mühendislerin denetiminde yürütülmekte ve sonucunda geri dönüşü mümkün olmayan hatalar ortaya çıkmaktadır.
Gelecek sayımızda geçmişten bir başka örneği de size ulaştırmaya çalışacağız.
TÜRK YÜKSEK MİMARLAR BİRLİĞİ YAYINLARINDAN
MİMARIN İŞ ANLAŞMA VE SÖZLEŞME ÖRNEĞİ İLE MİMARLIK ÜCRETLERİ TARİFESİ
Cumhuriyet Matbaası – İstanbul
1946
Fiatı: 25
T.Y. MİMARLAR BİRLİĞİ
İŞ SAHİBİ İLE MİMAR ARASINDA YAPILACAK SÖZLEŞME
.................................................. adreste oturan Bayan S. MESTAN’ ın yaptıracağı Yazlık Ev inşası için mimarlığa müteallik etüd, proje tanzimi, tatbikat işlerine nezaret, işin sevk ve idaresinde mal sahibine mimarlık teknik ve sanatına müteallik ihtisas işlerinde müşavirlik etmek üzere Receppaşa Cad. 17/9 Taksim adreste oturan Y. Mimar M. Gökdoğan arasında aşağıdaki şartlarla sözleşme yapılmıştır. Bu sözleşmede iki taraf kısaca “yapı sahibi” ve “mimar” diye anılmışlardır.
Madde 1 – Yüklenilen iş:
Cadde Bostan’ da bir Yazlık Ev inşasına müteallik işleri yapı sahibi, bütün mimari plân ve projelerin tanzimini, tatbikatını teknik ve sanat bakımından, şef olarak idare ve meydana getirilmesi işini yüksek mimar B. M. Gökdoğan yüklemiştir.
Madde 2 – Mimarın yüklendiği işler:
1 – Mimar aşağıdaki görevleri yüklenir:
a – Projelerin düzenlenmesi ve hazırlanması,
I – İlk eskizin hazırlanması ve yapının mal olacağı fiyatın ilk tahmini,
II – Tatbikat projelerinin hazırlanması,
III – Yapıya ait fennî evrakın hazırlanması, belediye inşaat dosyalarının tertibi,
IV – Malzeme ve maliyet keşifleri,
V – Yapı sırasında lüzumlu detay planlarının hazırlanması,
b – Yapının sanat ve teknik bakımından sevki idaresi,
I – Yapıyı eksiltmeye koymak için lüzumlu evrak,
II – Müteahhitler ve malzemecilerle yapılacak sözleşmeler,
III – Resmi makamlarla yapılacak sözleşme ve görüşmeler,
IV – Yapının şef olarak genel kontrol işleri,
V – Yapılan işçiliklerin, malzeme kabulleri fatura incelenmesi, yapının maliyet hesaplarının tespiti,
c – Yapının kontrolü şu görevleri ihtiva eder:
I – Mimarın yaptığı tatbikat projesine ve detaylara, teknik şartlara, belediye yapı talimatnamelerine uygunluk bakımından kontrolü,
II – Müteahhitlerin ve malzemecilerin tekliflerinin fennî kontrolü,
III – Kesin hesap için lüzumlu metrajları yapmak, işçiliğin sözleşmelere uygun olup olmadıklarını sanat ve teknik bakımdan incelemek.
Madde 3 – Mimara yükletilmiş olan işler bir bütün olup ihtisas ve fikir işidir. Bu sebeple yapı sahibi tevdi ettiği işi mimarın iznini almaksızın ne kısmen, ne de tamamen başkasına devredemez.
Madde 4 – Ücret :
I – Mimar yaptığı işe mukabil ücret alır. Bu ücret Mimarlar Birliğinin talimatına uygun olarak ücretler tarifesindeki miktara göre binanın maliyeti üzerinden ödenir.
Ücretin miktarı yapılan ilk keşfe göre mukaveleye konur.
İşin sonunda yapının maliyeti kesin olarak anlaşıldıktan sonra bu ücret fazlalaşır veya eksilebilir.
II – Bu işe ait projenin hazırlanması ve yapının tatbikatında İdareci ve amir olan mimarın ücreti % 6,5 hesabıyla 1.950,00 T. Lirasıdır. (Yazı ile) Bin dokuz yüz elli T. Lirasıdır.
III – Yapının kontrol ücret miktarı 780 (Yazı ile) Yedi yüz seksen,
IV – Yapını umumi mimarlık ücreti 1.170,00 (Yazı ile) Bin yüz yetmiş T. Lirasıdır.
V – Önceden kararlaştırılmış olan ücrete esas teşkil eden şey sözleşmenin yapılmasında işin gösterdiği büyüklük ile mimarın ikinci maddede kararlaştırılmış olan mesaisidir. Yapı sahibi alacağı veya muvafakat edeceği bir takım tedbirler yüzünden işin büyüklüğü veya mimarın mesaisi değişirse ücret de ona göre değişir.
Madde 5 – Müteferrik masrafların ödenmesi:
Yapı esnasında aşağıda sırasıyla gösterilen işlerin masrafları mimarın ücretine dahil değildir.
a – Kadastro, nivelman plânlarının tanzimi, arsanın plânkotesi, mevcut binalar varsa bunların rölövesi, arsada temel vaziyetinin incelenmesi, temel deneyleri, plânların kopya, maket ve pul masrafı.
b – İş icabı yapılacak yol masrafları.
Madde 6 – Taksitler
Mimara verilecek ücret taksitler halinde ödenir. Bu taksitler ücret tarifesinde 17. maddede yazılı işlerin tafsilâtına göre tayin edilir.
Madde 7 – Taksitlerin ödenme şekli:
Madde 6’da kararlaştırılan taksitler aşağıdaki esasa göre ödenecektir.
a – Eskizin kabulünde ücretin yüzde 10’u,
b – Tatbikat projelerinin tanziminde ücretin yüzde 20’si,
c – Şartname, keşif, sözleşme gibi yapı evrakı dosyalarının tamamlanmasında ücretin yüzde 10’u,
d – Yapı tatbikatına esas olan kısmî plânlarda detay resimlerinin yapılmasında ücreti yüzde 20’si,
(bu miktar taksitlere bölünecektir)
e – Umumî ücretin yüzde 40’ını teşkil eden ve yapının tatbikatı sırasında kontrolü için verilecek taksit tutarı şu şekilde ödenir.
I – Zemin kat döşemesinin ikmalinde 200 TL.
II – Çatının örtülmesinde 200 TL.
III – İç ve dış sıva işlerinin sonunda 200 TL.
IV – Yapının bitip Belediyece veya resmî bir işse ait olduğu makam tarafından geçici kabulünde son taksit 180 TL ödenecektir.
Madde 8 – Yapıda işlerin taşeronlara verilmesi:
Yapı esnasında muhtelif işlerin ayrı ayrı küçük müteahhitlere veya taşeronlara devredilmesinde mimar mal sahibi ile müştereken veya mal sahibinin vekili sıfatıyla doğrudan doğruya hareket eder. Bu müteahhitlerin seçilmesinde mal sahibi ve mimar birbirlerinin muvafakatlerini almak mecburiyetindedirler. İnşaatın toptan veya kısım kısım müteahhit veya taşeronlara verilmesinde yapılacak özel sözleşmeleri mimar mal sahibi ile müştereken veya muvafakatini alarak res’en tanzim eder.
Madde 9 - Yapı sırasında alınacak malzeme evsafının kontrolü ve yapılan alış verişlerin faturalarının incelenmesi mal sahibi tarafından istenildiği taktirde, mimar bunları tetkik eder ve kanaatini yazı veya söz ile mal sahibine bildirir. Müteahhit ve taşeronlara yaptıkları işlere mukabil verilecek taksitlerin raporlarını tanzim eder.
Madde 10 – Yapı sahibine vekâlet:
a – Mimar yapı sahibinin haklarını korumağa yetkili ve mecburdur. Resmî dairelere, müteahhitlere ve diğer üçüncü şahıslara karşı yapı yerinde mal sahibinin haklarını korumak hususunda yetkili sayılır.
b – Hastalık, meslekî kongrelere iştirak veya çok mühim seyahat gibi mecburiyetlerde mimar, yerine vekil bırakmak suretiyle geçici bir zaman için yapıdan ayrılabilir. Bu takdirde bırakacağı vekili hakkında mal sahibinin rızasını alır.
Madde 11 – Yapı sahibinin hakları:
a – Mal sahibi ayrıca bir para vermek mecburiyetinde olmaksızın ilk projenin, tatbikat projesinin ve fenni evrakın birer kopyasını mimardan istemeğe haklıdır. Mal sahibi masraflarının ödemek şartıyla kalorifer, sıcak su ve fennî tesisat, ışıklandırma projelerini isteyebilir.
b – Yapı bitince yapı sahibi adına mimar tarafından üçüncü şahıslarla yapılış sözleşmeler ve diğer vesikalar varsa bunları mal sahibi bir dosya halinde isteyebilir.
Madde 12 – Mimarın soruları cevaplandırma görevi:
Mimar yapı bitinceye kadar yapı sahibine durumu cereyanı ve maliyeti hakkında aydınlatıcı bilgi vermeğe ve diğer makul soruları cevaplandırmaya mecburdur.
Madde 13 – Telif hakkı:
Mimar kendi proje ve detaylarına göre yapılan binanın telif hakkına maliktir. Proje mimarının muvafakati ve müsaadesi olmadıkça tekrar tatbik edilemez veya üçüncü şahısların istifadesine bırakılamaz. Yapı bittikten sonra fotoğraf veya sair şekillerde resim ve plân almak gibi mecburiyetlerde mal sahibi mimarın veya görevlendireceği kimselerin münasip zamanlarda binaya girmesine müsaade edecek veya bunu temin edecektir.
Madde 14 – Mimarın sorumluluğu:
a – Mimar üzerine aldığı teknik işlerin, yapı sanatının genel olarak bilinen kaidelerine uygun olarak yapılmasından sorumludur.
b – Mimar işin gecikmesinden, ancak bir müddet tespit edilmiş olması halinde ve iş bu müddet içinde kendi yüzünden bitmemiş olduğu taktirde sorumludur.
Madde 15 - Zaman aşımı:
Mimarın yapı sahibine yaptığı işten dolayı görevi yapının bitmesinden bir sene sonra zaman aşımına uğrar.
Madde 16 – Sözleşmenin bozulması:
a – Gerek yapı sahibi, gerekse mimar bir iş için yapılmış olan sözleşmeyi ancak mühim sebepler göstermek suretiyle bozabilirler. Bu sözleşmenin feshi yazı ile yapılır.
b – Sözleşmeyi bozan taraf yapı sahibi ise bu taktirde mimar sözleşmede yazılı ücretin yapılan işlere tekabül eden miktarının tamamını ve henüz yapılmamış mütebaki işlere tekabül eden ücreti % 50’sini almağa hak kazanır.
c – Yapı sahibi mukaveleyi mimarın her hangi bir meseleden sorumluluğunu ispat etmek suretiyle bozarsa, yalnız o tarihe kadar yalmış işlerin ücretini vermeğe mecburdur.
d – Eğer mimar yapı sahibinin sorumluluğu yüzünden sözleşmeyi bozarsa, b fıkrasındaki esaslara göre ücretini alır.
e – Her iki tarafın sunu taksiri olmaksızın yapı işine devam edilmediği taktirde mimar o zamana kadar yapmış olduğu işlerin karşılığına tekabül eden ücreti alır.
Madde 17 – Anlaşmazlık hali:
a – Mal sahibi ile mimar arasında husule gelecek anlaşmazlıklar iki tarafın beraberce seçecekleri bir hakem eliyle halledilir. Hakemin ücretini haksız çıkan taraf öder.
b – Hakem suretiyle anlaşılamadığı taktirde taraflar mahkemeye müracaat ettiklerinde mahkeme yeri mimarın bürosunun bulunduğu şehirdedir.
Hususî şartlar:
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
Mimar İşveren
Prof. Dr. Mukbil Gökdoğan. 20.X.1948 Semiha Mestan. 26.XI.1948
TÜRK YÜKSEK MİMARLAR BİRLİĞ İ
MİMARİ ÜCRETLER TARİFESİ
1 – Bir yapının, mimara verilen proje, kontrol ve idaresi, ihtisas işleri, aşağıda yazılı şartlara göre ücrete tâbidir.
2 – Yapı sahibi ile mimar arasında, işin mimara tevdii hususunda mutabık kalındığı takdirde, taraflar arasında mektuplaşma veya sözleşme suretiyle karşılıklı angajman başlar.
3 – Mimara yaptırılan işler, evvelce aktedilmiş bir sözleşme ve anlaşma mektubuna istinad etsin veya etmesin, bu tarifeye tâbidir.
4 – Mimara eskiz veya avanproje yaptırıldığı halde yapının tatbikinden vazgeçilir veya iş başkasına verilirse, yapılmış olan eskiz veya avanprojenin bedeli bu tarife üzerinden ödenir. Ayni mevzu için muhtelif avanprojeler hazırlattırıldığı takdirde bunlardan her biri yine bu tarife üzerinden ayrı ayrı ücrete tabidir.
5 – Projeyi yapan mimara ihtisası dolayısıyla veya istişare maksadıyla veya herhangi bir sebeple başka bir mimar veya mühendis iştirak ettirilmesine lüzum görülürse bunların ücreti yapı sahibine ait olur.
6 – Kabul edilmiş bir projede ne mimar, ne de yapı sahibi, birbirlerinin malûmat ve muvaffakati olmadan herhangi bir değişiklik, ilâve veya eksiltme yapamazlar.
7 – Bir yapı işiyle vazifelendirilen mimarın yapmakla mükellef olduğu işler şunlardır:
I – Proje İşleri:
a – 1/200 ölçüsünde eskiz veya avanproje (yapının maliyet ve hususiyetine göre bu ölçü 1/100 ile 1/150 arasında değişebilir.)
b – 1/100 ölçüsünde kat’î proje (vaziyet plânı, işin mahiyetine göre 1/200 – 1/500 olabilir)
c – 1/50 ölçüsünde tatbikat projesi,
d – 1/1 – 1/20 ölçüsünde detay resimleri.
Betonarme hesap ve projesi, temel ve çatı statik hesapları, tesisat hesap ve plânları, mimarın mükellefiyeti haricinde olup bu işler ayrıca Y. Mühendisler ücret tarifesine tâbidir.
II – Fenni Evrak:
a – Seridöpri ve özel, fennî şartlar,
b – Fiat tahlili,
c – Birinci keşife esas olacak metraj,
d – Keşif özeti,
e – Eksiltme ve sözleşme şartları.
Mimarın hazırlayacağı proje ve fennî evrak Bayındırlık Bakanlığınca kabul edilmiş esaslara ve belediye imar mevzuatına uygun olacaktır.
III – Yapının kontrolü:
a – Yapı devamınca teknik ve mimarî kontrol,
b – Malzeme listeleri düzenlenmesi,
c – Ataşman, rölöve ve fiat zabıtlarının tutulması,
d – Stüasyon raporlarının düzenlenmesi,
e – Taşeronlarla yapılacak sözleşme ve hesaplaşmalara esas olacak raporların düzenlenmesi,
f – Muhasebe ve ambar kontrolü,
g – Yapının muvakkat ve kat’i kabullerinin yapılması,
h – Kat’î metrajın kontrol ve tasdiki.
8 – Bir binanın muvakkat kabulünün yapılması ile mimarın işi ve angajmanı biter; ücret bakiyesini alır.
Ancak, binanın kat’i kabulüne kadar binada yapılacak kusur tamiri, noksan ikmali gibi işlere nezaret ve kat’i kabulde bulunmak, mimarın vazifesidir.
9 – Bu tarife ile tespit edilen mimari ücrete aşağıda yazılı işler dahil değildir:
a – Mevcut binaların rölevesi,
b – Yapı arsasının harita ve nivalmanının yapılması,
c – Toprak muayenesi, sondajlar,
d – Mukavemet ve betonarme hesapları ve resimleri,
e – Tesisat ve hesap projeleri (elektrik, kalorifer, su, kanalizasyon, iklimleştirme v.s.)
f – Yapının daimî sürveyansı,
Yukarıda yazılı işlerin ücreti yapı sahibi tarafından ayrıca nazarı itibara alınacaktır.
10 – Bir yapının tatbiki, mimarın sun’u taksiri olmadan, sekteye uğrar veya normal ve belli günde bitmezse, fazla geçen zaman için mimara ayrıca bir kontrol ücreti kararlaştırılır.
11 – Projenin veya yapının devamı sırasında yapı sahibi ile mimar arasında ihtilâf çıktığı ve sözleşme bozulduğu takdirde, mimarın işle ilgisini kestiği zamana kadar yapılmış işlerin mimari ücretinin ödeme detaylarını gösteren 16. maddede yazılı cetvele göre, ücreti ödenir.
12 – Tip binalarda bir proje, müteaddit defalar tatbik edildiği takdirde, mimari ücret birinci bina için tam olarak hesaplanır. İkinci binada proje bedeli, tarifede gösterilen bedelin 1/2 si üçüncü binada 1/4 ü, dördüncü binada 1/6 sı 4 den fazla binalarda her biri için yine 1/8 i nispetinde ödenir. Bu nispetler yalnız proje işleri kısmına şamil olup, binaların kontrolüne ait ödeme kısımları tam olarak, binaların umumi maliyeti üzerinden hesaplanır.
13 – Avan, veya kesin projesi veya tatbik projesi bitmiş bir yapıda, yapı sahibi tarafından bir değişiklik istendiği takdirde, ilk yapılan proje bedelinden başka, yeni tadilin mahiyetine ve tutarına göre mimara ayrıca bir ücret verilir.
14 – Bir yapının mimarî ücreti, binanın cins ve mahiyetine göre tabi olduğu sınıf göz önünde tutularak tespit edilmiştir:
a – Basit binalar:
Basit depolar, atölyeler, hangarlar, köy evleri, ambarlar v.s. gibi proje tertibinde mimarî bir hususiyet olmayan, en sade malzeme ve işçilikle meydana gelebilen binalardır.
b – Orta binalar:
Mimarî ve teknik hususiyetleri orta derecede olan normal evler, apartmanlar, garajlar, sığınaklar, lokantalar, ikinci derecede şehirlerde yapılacak posta, Tekel, Banka şubeleri, küçük ve sade oteller, demiryolları, müştemilât binaları, basit sinema salonları, köy ve kasaba ilkokulları, hal binaları, mezbahalar, küçük halk evleri, kaza, kaymakamlık, belediye ve adliye binaları, hava depoları, bilumum imalâthaneler; mezat salonları; v.s. gibi malzeme ve işçiliğinde sadelik bulunan ve daha ziyade ikinci derecedeki şehir, kasaba ve köylerin ihtiyacına göre iddiasız ve iktisadî düşünülen binalardır.
c – İyi binalar:
Hususi ikametgâhlar, büyük apartmanlar, idare ve büro binaları, hastahane, sanatoryum, prevantoryum gibi bilumum kür ve tedavi evleri, halkevleri, demiryolu ve hava istasyonları, sinema ve konser salonları; yurt, pansiyon ve oteller, kulüp ve dernek binaları, büyük lokanta, gazino ve barlar, bilumum spor binaları ve salonları, bilumum okul binaları, bankalar, P.T.T. merkezleri, konsolosluk binaları, küçük camiler, belediye binaları, hükümet konakları, sergi evleri; ağır endüstri binaları ve müştemilâtı; mezbahalar, silolar, mezarlıklar, açık hava tiyatroları, parklar; v.s. gibi proje tanziminde daha çok etüd ve mesai malzeme ve işçiliklerinde hususiyet ve itina icap ettiren binalardır.
d- Fevkalâde binalar:
Anıtlar, büyükelçilik binaları, büyük camiler, üniversite, rasathane, v.s. önemli ilim enstitüleri, opera ve tiyatro binaları, lüks otel ve ikametgâhlar, büyük borsa sarayları, büyük hava ve deniz kara yolcu salonları, adliye ve belediye sarayları; mezarlar; v.s. gibi temsili ve abidevî mahiyette monumantal veya lüks binalardır.
15 – Yukarıda tespit edilen bina sınıflarına göre ve yapının umum maliyet tutarı üzerinden hesaplanmak üzere mimari ücretler aşağıda tespit edilen nispetlere göre tayin edilir:
-A- -B- -C- -D-
basit orta iyi fevkalâde
Maliyeti binalarda binalarda binalarda binalarda
10,000 liraya kadar olan
binalarda (maktuan) 725 800 900 1000
% % % %
10.000-25.000 6,50 7,25 8 9
25.000-50.000 5,75 6,50 7,25 8
50.000-100.000 5 5,75 6,50 7,25
100.000-500.000 4,25 5 5,75 6,50
500.000-1.000.000 3,50 4,25 5 5,7 5
1.000.000-2.000.000 2,75 3,50 4,25 5
2.000.000-5.000.000 2,25 2,75 3,50 4,25
5.000.000- dan yukarı 2 2,25 2,75 3,50
16 – Yukarıda yazılı % ler üzerinden tahakkuk edecek mimarî ücret mimarın yapacağı işlerin mahiyetine göre aşağıda yazılı şekilde taksitlendirilmiştir.
a – Avan projenin düzenlenmesi ve taksitli maliyetin tespiti için (mimari ücret tutarı üzerinden) % 10
b – Kesin projenin, iş ihale edilebilecek şekilde, madde 7/II de yazılı gerekli fenni evrakıyla birlikte tesliminde % 20
c – 1/50 tatbikat projesinin hazırlanmasında %10
d – Bilumum gerekli detay resimlerinin yapılması %20
e – Yapının kontrol işleri için %40
17 – Mimara verilecek ücret ve taksitlere vergiler dahil olmayıp kesintisiz ve net olarak ödenir. Bütün vergiler iş sahibine aittir.
18 – Bir yapıda tamamen veya kısmen eski malzeme kullanıldığı takdirde, binanın maliyeti yeni malzeme ile yapılmış gibi kıymetlendirilerek mimari ücret bu kıymet üzerinden verilir.
19 – Bu tarifede yazılı mimari ücret, mimarın bulunduğu şehir sınırları içindeki yapılar için tespit edilmiştir. Bir mimara başka bir şehirde veya bulunduğu şehrin sınırları dışında iş verildiği takdirde, yol, zaruri masrafları ve kaybettiği vakit karşılığı olarak ayrıca bir tazminat kararlaştırılarak ödenir.
20 – Tamir ve tadilât işlerinde, mimarın yükleneceği fazla emek ve mesuliyet göz önünde tutularak, işin maliyet ve ehemmiyetine göre, tarifede yazılı % lere ayrıca, mimarî ücret tutarı %10-%25 nispetinde bir ilâve yapılır.
21 – Keşif, kıymet takdiri ve hakemlik işleri:
a – Bina alım satım değerlerinin takdiri için düzenlenecek raporlara bina kıymeti üzerinden binde bir ücret ödenir. Ancak bu ücret 25. - liradan eksik olamaz.
b – Anlaşmazlık yüzünden yarı kalmış yapıların ölçülmesi, anlaşmazlığa sebep olan hususların incelenmesi ve hakların açıklanması imalât, ihzarat ve bakiye inşaatın tespitiyle kıymetlendirilmesi ve prensip kararları alınması hususunda ehli vukuf sıfatiyle rapor düzenleyen bir veya müteaddit mimara yapılmış iş tutarının asgari %0,5, azami %1 i ücret olarak ödenir.
c – Mevcut veya inşa halinde bir binada vukua gelmiş arızaların teşhisi ve alınacak tedbirlerin tayini hususunda düzenlenecek raporlara 25.- liradan az olmamak şartıyla işin ehemmiyetine göre ücret ödenir.
d – Yapı sahibi ile müteahhit arasında veya yapıyı yüklenen bir şirketin ortakları arasında çıkabilecek prensip anlaşmazlıklarının halli için hakem olarak seçilen mimarın ücreti Türk Medenî Kanununa göre kendisi tarafından tespit edilir.
e – Müteferrik tetkik, istişare v.s. ihtisas işleri için maktuan ve 25.- liradan az olmamak üzere ücret ödenir. Mimarın bürosu dışında yapacağı tetkik ve istişareler için birinci sınıf yol ve otel ücretinden başka, bütün gün için 50.- yarım gün için 25.- lira gündelik ödenir. Gidiş ve geliş günleri de bu ücrete tâbidir.
22 – Proje müsabakalarında derece alanlara ve jüri üyelerine verilecek mükafat ve ücretler, müsabaka mevzuunun takribi maliyeti ve yapının ehemmiyetine göre 15 inci maddede yazılı mimari ücretlerin % 15 i nispetinde tespit edilerek bu tutarın %80 i mükâfat olarak , %20 si de jüri ücreti olarak ödenir.
23 – Bir yapıyı emaneten sevk ve idare bu tarife dışında ayrı bir mevzudur. Bir yapı ihale suretiyle yapılmayıp emaneten sevk ve idare edilmek üzere bir mimara tevdi edilirse:
a – basit binalarda %5
b – orta binalarda %6
c – iyi binalarda %7
d – fevkalâde binalarda %8
Mimara sevk ve idare ücreti verilir. Projeyi aynı mimar hazırlamışsa proje bedeli 15 inci madde gereğince ayrıca ödenir. Yalnız kontrol işi için 16/e maddesinde yazılı % 40 ödenmez.
24 – Bu tarife maddelerinde sarih görülmeyen ve mimar veya yapı sahibince tereddüdü mucip hususların tefsiri Bayındırlık Bakanlığı veya Türk Y. Mimarlar Birliği tarafından yapılır...